 |
| Edouard Manet, "Ο ρακοσυλλέκτης", 1869 |
1. Σε γενικές γραμμές, η πολιτική αντιπαράθεση στο επίπεδο της φιλοσοφίας θεωρείται η ανώτατη μορφή ιδεολογικοπολιτικής αντιπαράθεσης. Ωστόσο αυτή η παραδοσιακή άποψη, η οποία είχε νόημα, για παράδειγμα, στην εποχή της αντιπαράθεσης των "συντηρητικών" και των "αριστερών" εγελιανών στις δεκαετίες του 1820 και 1830, ή της αντιπαράθεσης Λένιν, Λούξεμπουργκ και Κάουτσκι στους κόλπους της ΙΙ Διεθνούς, μοιάζει να έχει χάσει την αξία της σήμερα.
Ιστορικά, η φιλοσοφική αντιπαράθεση οδηγούσε σε διαμόρφωση των όρων της πολιτικής αντιπαράθεσης, απ' την οποία αντλούσε επίσης έμπνευση. Σήμερα, η φιλοσοφική αντιπαράθεση αποδεικνύεται φενάκη μπροστά στην απόλυτη ισοπέδωση των διαφορών στο πολιτικό επίπεδο. Ακόμη και ο πιο άπειρος φοιτητής φιλοσοφίας και πολιτικής θεωρίας θα ήταν σε θέση να πει, αν ερωτούνταν για τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, ότι μια άβυσσος χωρίζει τον Ζίζεκ απ' τον Λακλάου, τον Νέγκρι από τον Χάμπερμας, τον Αγκάμπεν από τον Νέγκρι, τον Ζίζεκ απ' τον Χάμπερμας: οι πολεμικές τους συγκρούσεις γέμιζαν σελίδες βιβλίων και περιοδικών, και μαζί, ατέλειωτες ώρες φοιτητικής μελέτης και σεμιναριακής συζήτησης τα τελευταία 20 χρόνια. Σήμερα, η ιδεολογικοπολιτική συναίνεση έχει πολτοποιήσει τις υποτιθέμενες φιλοσοφικές και θεωρητικές διαφορές. Συνεπώς, η φιλοσοφική αντιπαράθεση αποκαλύπτεται εκ των υστέρων ως απλή show business, χωρίς πολιτικές συνεπαγωγές εκεί που οι πολιτικές συνεπαγωγές μετρούν, στο χρονικό σημείο δηλαδή της κρίσης του οικονομικού συστήματος - ήτοι, του καπιταλισμού.
Ιστορικά, η φιλοσοφική αντιπαράθεση οδηγούσε σε διαμόρφωση των όρων της πολιτικής αντιπαράθεσης, απ' την οποία αντλούσε επίσης έμπνευση. Σήμερα, η φιλοσοφική αντιπαράθεση αποδεικνύεται φενάκη μπροστά στην απόλυτη ισοπέδωση των διαφορών στο πολιτικό επίπεδο. Ακόμη και ο πιο άπειρος φοιτητής φιλοσοφίας και πολιτικής θεωρίας θα ήταν σε θέση να πει, αν ερωτούνταν για τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, ότι μια άβυσσος χωρίζει τον Ζίζεκ απ' τον Λακλάου, τον Νέγκρι από τον Χάμπερμας, τον Αγκάμπεν από τον Νέγκρι, τον Ζίζεκ απ' τον Χάμπερμας: οι πολεμικές τους συγκρούσεις γέμιζαν σελίδες βιβλίων και περιοδικών, και μαζί, ατέλειωτες ώρες φοιτητικής μελέτης και σεμιναριακής συζήτησης τα τελευταία 20 χρόνια. Σήμερα, η ιδεολογικοπολιτική συναίνεση έχει πολτοποιήσει τις υποτιθέμενες φιλοσοφικές και θεωρητικές διαφορές. Συνεπώς, η φιλοσοφική αντιπαράθεση αποκαλύπτεται εκ των υστέρων ως απλή show business, χωρίς πολιτικές συνεπαγωγές εκεί που οι πολιτικές συνεπαγωγές μετρούν, στο χρονικό σημείο δηλαδή της κρίσης του οικονομικού συστήματος - ήτοι, του καπιταλισμού.
2. Αν αναρωτιόταν κανείς ποιο είναι το μαγικό σύνθημα που αναιρεί τις υποτιθέμενες διαφορές ανάμεσα στους επαγγελματίες διανοούμενους της ευρωπαϊκής αριστεράς, το πρόταγμα της "σωτηρίας" είναι πιθανότατα ο υπαριθμόν ένα υποψήφιος. Στην στιγμή της μεγαλύτερης κρίσης του συστήματος εδώ και δεκαετίες, οι επαγγελματίες διανοούμενοι της αριστεράς έριξαν μονομιάς τα σπαθιά του θεωρητικού διαξιφισμού και τη ρομφαία της φιλοσοφικής κριτικής θεσμών, πρακτικών και άλλων φιλοσόφων και συνωστίζονται ως εθελοντές σε "στρατό σωτηρίας": "μόνο μια νέα αίρεση --την οποία αυτή τη στιγμή εκπροσωπεί ο ΣΥΡΙΖΑ-- μπορεί να σώσει αυτό που αξίζει να σωθεί απ' την ευρωπαϊκή κληρονομιά: τη δημοκρατία, την εμπιστοσύνη στον κόσμο, την εξισωτική αλληλεγγύη, κλπ" (Ζίζεκ)· "Η Ευρώπη είναι ένα πρόγραμμα πολιτισμού, που δεν πρέπει να του επιτραπεί να αποτύχει [...] να σώσουμε τον βιότοπο της γηραιάς Ευρώπης" (Χάμπερμας)· "Αν δεν το θέλουμε η Ευρώπη να τελειώσει από μία αναπόφευκτη κατάρρευση [...] αρμόζει να τοποθετηθούμε προσεχτικότερα στο ζητούμενο του πως το ευρωπαϊκό Σύνταγμα [...] θα μπορούσε να αρθρώσει ξανά με νέα δροσερή πνοή. Κατ΄αυτόν τον τρόπο, θα μπορούσαμε να επιχειρήσουμε να ξαναδώσουμε σε μία πολιτική πραγματικότητα, κατιτί που να ομοιάζει με εκείνο, που ο Kojève έχει ονοματίσει ως λατινική Αυτοκρατορία" (Αγκάμπεν)· "Φυσικά, η Ευρώπη σήμερα είναι «η γερμανική Ευρώπη», της οποίας η οικονομική και πολιτική γεωγραφία αναδιοργανώνεται γύρω από ακριβείς σχέσεις δύναμης και εξάρτησης που αντικατοπτρίζονται και στο νομισματικό επίπεδο. Μόνο όμως τα μάγια του νεοφιλελευθερισμού μπορούν να κάνουν τον κόσμο να συγχέει τη μη αναστρεψιμότητα της διαδικασίας ολοκλήρωσης [της ΕΕ] με το ανέφικτο της αναπροσαρμογής του περιεχομένου και της κατεύθυνσής της [της ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης], το ανέφικτο της ενεργοποίησης, μέσα στον χώρο της Ευρώπης, της δύναμης και του πλούτου μιας νέας συντακτικής υπόθεσης" (Νέγκρι).
Όπως σημειώναμε πριν λίγες μέρες, η εποχή μας είναι εποχή απαγόρευσης του φιλοσοφικού μηδενισμού, ακόμα και σε φιλοσόφους που φλέρταραν εντονότατα μ' αυτόν (ακριβέστερα, με μια έντονα αισθητικοποιημένη και θεολογικοποιημένη εκδοχή του) μέχρι να έλθει η κρίση (Αγκάμπεν), ή σε φιλοσόφους που πρότειναν, πάρα πολύ ατρόμητα, την ανάγκη "να τελειώνουμε" με τις ψευδαισθήσεις του κλασικού, εγελιανού Μαρξισμού (Νέγκρι) και να ξανοιχτούμε, έχοντας χαρούμενα και χωρίς ενοχές καταστρέψει την εγελιανο-μαρξιστική παράδοση, στην "άγρια ανωμαλία" που εκπροσωπεί η εναλλακτική κληρονομιά του Σπινόζα.
Όμως καμία "αγριάδα" και καμία "ανωμαλία" δεν διαφαίνεται στους "διανοούμενους της αριστεράς" στην Ευρώπη, και ο πραγματικός νικητής όλων των καυγάδων τους τις περασμένες δύο δεκαετίες φαίνεται να είναι ο Χάμπερμας, που πρώτος εγκατέλειψε κάθε αναφορά στον Μαρξισμό και πρώτος πρόταξε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ως το απόλυτο εγχείρημα φιλοσοφικής νομιμοποίησης της εποχής. Στην ουσία, η κρίση χαμπερμασοποίησε σχεδόν τους πάντες στην ευρωπαϊκή αριστερά, είτε εκκινούσαν από τον "δικό τους Σπινόζα", είτε από τον "δικό τους Μπένγιαμιν και Φουκώ", είτε από "τον δικό τους Λακάν".
Τα "κακά παιδιά" της φιλοσοφίας με τα αντικαθεστωτικά ή έστω μυστήρια και ασαφώς ελκυστικά παρελθόντα έγιναν υπάκουα σχολιαρόπαιδα που διαβάζουν τα μαθήματά τους και σέβονται τους δασκάλους τους, αφήνοντας μόνους τους τους Μαρξ και τους Λένιν να φωνάζουν κακότροπα για την αναγκαιότητα "καταστροφής" της "υφιστάμενης τάξης πραγμάτων" και του Κράτους.
3. Όσο για το δεδηλωμένο αντικείμενο της από κοινού καμπάνιας σωτηρίας που εξαπέλυσε η δυτική φιλοσοφία της αριστεράς στην τελευταία πενταετία, δεν είναι βέβαια κάποια τάξη. Αναμφίβολα, δεν είναι η εργατική τάξη, αφού αυτή έχει προ πολλού ρητώς εξαϋλωθεί στην "κοινωνία των πολιτών", το "πλήθος", το "πρεκαριάτο", το "λαό", τα "κινήματα", τους "homines sacri" και τα "επαναστατικά υποκείμενα". Και δεν είναι ούτε η αστική, αφού κι αυτή εξαϋλώθηκε στην "τραπεζιτική" ή "γραφειοκρατική" ελίτ, αφήνοντας πίσω της ασώματους και θεολογικοποιημένους "θεσμούς", "παραδόσεις", "κληρονομιές", "πολιτισμό", "συντάγματα", "ελευθερίες", κλπ, που βεβαίως πρέπει να σωθούν.
Η φιλοσοφία θέλει να σώσει την "Ευρώπη" --την "Ευρώπη" ως φιλοσοφική αφαίρεση-- και για αυτό αποδύεται σε ευγενή αγώνα απότομης "ωρίμανσης" και "ευθυνοποίησης", ο οποίος όλως τυχαίως έχει ως σκοπό τηνΠαλινόρθωση της ίδιας της προπαγάνδας (ούτε καν "ιδεολογίας") που εγκατέλειψε χωρίς δισταγμό η αστική τάξη για το τι είναι και τι θέλει η "Ευρώπη." Σήμερα, η φιλοσοφία δεν έχει τίποτε καλύτερο να κάνει απ' το να "επαναδιεκδικεί", να "επανανοηματοδοτεί", να "επανοικειοποιείται", να "ανασύρει" και να "ανανεώνει", την αστική προπαγάνδα που η αστική τάξη έπαψε να χρειάζεται, σαν κάποιου είδους αποτρελαμένο ρακοσυλλέκτη που φαντάζεται ότι ανακάλυψε αμύθητης αξίας αντικείμενα στους σκουπιδοτενεκέδες και γεμίζει το σπίτι του σαβούρα φαντασιωνόμενος ότι το μετέτρεψε σε κρατικό μουσείο.
Η φιλοσοφία, με άλλα λόγια --η "αριστερή" ευρωπαϊκή φιλοσοφία--, αποκαλύπτεται ως το προνομιακό και "υψηλό" πεδίο έκφρασης της αθεράπευτης μελαγχολίας του μικροαστού, που βασικά θέλει μόνο να επιστρέψει στο 2007 και "να τον αφήσουν ήσυχο". Δανείζει τον σαρακοφαγωμένο μανδύα της "υψηλότητάς" της στην ανήμπορη προσκόλληση των μικροαστικών στρωμάτων σε ένα κατεστραμμένο παρελθόν, ευλογεί με τη ρητορική της την αποσύνθεση της ταξικής συνείδησης σε κακομαθημένη εμμονή πεντάχρονου να ξανακούσει το αγαπημένο του παραμύθι για τριακοστή φορά, προκειμένου επιτέλους να αποκοιμηθεί.
Αλλά για αυτό το λόγο, η "φιλοσοφία της ευρωπαϊκής αριστεράς" καταλήγει η ίδια στα σκουπίδια στα οποία ψαχουλεύει σε αναζήτηση "προγραμματικών αρχών", "προγραμματικών συμφωνιών", "θεσμικών πλαισίων" και άλλων παρόμοιων ξύλινων και πλαστικών σπαθιών που έχει, στο συρρικνωμένο μυαλουδάκι της, μπερδέψει με την ρομφαία κάποιας σφριγηλής από τις συνεχείς πλαστικές θεάς του αστικού Δικαίου. Η "ολοκλήρωσή" της, η πλήρης αποκάλυψη του εύρους και του βάθους της συναίνεσης στην "καμπάνια σωτηρίας", συμπίπτει με το ρήμαγμά της, την εσωτερική της κατάρρευση, τον θάνατό της, όχι δια της αυτο-υπέρβασης, βέβαια, αλλά δια της ριζικής και αναπόδραστης σήψης της, της αποσύνθεσής της.
Ασφαλώς, απ' τη σκοπιά τούτης της φιλοσοφίας, ο επαναστατικός Μαρξισμός δεν είναι παρά ερείπειο, όπου κυκλοφορούν μονάχα κουκουβάγιες, αράχνες και νυχτερίδες· ωστόσο, στα γοτθικού χαρακτήρα ερείπεια φωλιάζει πάντα ο τρόμος της άθαφτης ιστορίας, που ποτέ δεν καταδέχτηκε να κάνει κονάκι του τις αξιοθρήνητα ξεπερασμένες μόδες του πολύ πρόσφατου παρελθόντος.
Όπως σημειώναμε πριν λίγες μέρες, η εποχή μας είναι εποχή απαγόρευσης του φιλοσοφικού μηδενισμού, ακόμα και σε φιλοσόφους που φλέρταραν εντονότατα μ' αυτόν (ακριβέστερα, με μια έντονα αισθητικοποιημένη και θεολογικοποιημένη εκδοχή του) μέχρι να έλθει η κρίση (Αγκάμπεν), ή σε φιλοσόφους που πρότειναν, πάρα πολύ ατρόμητα, την ανάγκη "να τελειώνουμε" με τις ψευδαισθήσεις του κλασικού, εγελιανού Μαρξισμού (Νέγκρι) και να ξανοιχτούμε, έχοντας χαρούμενα και χωρίς ενοχές καταστρέψει την εγελιανο-μαρξιστική παράδοση, στην "άγρια ανωμαλία" που εκπροσωπεί η εναλλακτική κληρονομιά του Σπινόζα.
Όμως καμία "αγριάδα" και καμία "ανωμαλία" δεν διαφαίνεται στους "διανοούμενους της αριστεράς" στην Ευρώπη, και ο πραγματικός νικητής όλων των καυγάδων τους τις περασμένες δύο δεκαετίες φαίνεται να είναι ο Χάμπερμας, που πρώτος εγκατέλειψε κάθε αναφορά στον Μαρξισμό και πρώτος πρόταξε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ως το απόλυτο εγχείρημα φιλοσοφικής νομιμοποίησης της εποχής. Στην ουσία, η κρίση χαμπερμασοποίησε σχεδόν τους πάντες στην ευρωπαϊκή αριστερά, είτε εκκινούσαν από τον "δικό τους Σπινόζα", είτε από τον "δικό τους Μπένγιαμιν και Φουκώ", είτε από "τον δικό τους Λακάν".
Τα "κακά παιδιά" της φιλοσοφίας με τα αντικαθεστωτικά ή έστω μυστήρια και ασαφώς ελκυστικά παρελθόντα έγιναν υπάκουα σχολιαρόπαιδα που διαβάζουν τα μαθήματά τους και σέβονται τους δασκάλους τους, αφήνοντας μόνους τους τους Μαρξ και τους Λένιν να φωνάζουν κακότροπα για την αναγκαιότητα "καταστροφής" της "υφιστάμενης τάξης πραγμάτων" και του Κράτους.
3. Όσο για το δεδηλωμένο αντικείμενο της από κοινού καμπάνιας σωτηρίας που εξαπέλυσε η δυτική φιλοσοφία της αριστεράς στην τελευταία πενταετία, δεν είναι βέβαια κάποια τάξη. Αναμφίβολα, δεν είναι η εργατική τάξη, αφού αυτή έχει προ πολλού ρητώς εξαϋλωθεί στην "κοινωνία των πολιτών", το "πλήθος", το "πρεκαριάτο", το "λαό", τα "κινήματα", τους "homines sacri" και τα "επαναστατικά υποκείμενα". Και δεν είναι ούτε η αστική, αφού κι αυτή εξαϋλώθηκε στην "τραπεζιτική" ή "γραφειοκρατική" ελίτ, αφήνοντας πίσω της ασώματους και θεολογικοποιημένους "θεσμούς", "παραδόσεις", "κληρονομιές", "πολιτισμό", "συντάγματα", "ελευθερίες", κλπ, που βεβαίως πρέπει να σωθούν.
Η φιλοσοφία θέλει να σώσει την "Ευρώπη" --την "Ευρώπη" ως φιλοσοφική αφαίρεση-- και για αυτό αποδύεται σε ευγενή αγώνα απότομης "ωρίμανσης" και "ευθυνοποίησης", ο οποίος όλως τυχαίως έχει ως σκοπό τηνΠαλινόρθωση της ίδιας της προπαγάνδας (ούτε καν "ιδεολογίας") που εγκατέλειψε χωρίς δισταγμό η αστική τάξη για το τι είναι και τι θέλει η "Ευρώπη." Σήμερα, η φιλοσοφία δεν έχει τίποτε καλύτερο να κάνει απ' το να "επαναδιεκδικεί", να "επανανοηματοδοτεί", να "επανοικειοποιείται", να "ανασύρει" και να "ανανεώνει", την αστική προπαγάνδα που η αστική τάξη έπαψε να χρειάζεται, σαν κάποιου είδους αποτρελαμένο ρακοσυλλέκτη που φαντάζεται ότι ανακάλυψε αμύθητης αξίας αντικείμενα στους σκουπιδοτενεκέδες και γεμίζει το σπίτι του σαβούρα φαντασιωνόμενος ότι το μετέτρεψε σε κρατικό μουσείο.
Η φιλοσοφία, με άλλα λόγια --η "αριστερή" ευρωπαϊκή φιλοσοφία--, αποκαλύπτεται ως το προνομιακό και "υψηλό" πεδίο έκφρασης της αθεράπευτης μελαγχολίας του μικροαστού, που βασικά θέλει μόνο να επιστρέψει στο 2007 και "να τον αφήσουν ήσυχο". Δανείζει τον σαρακοφαγωμένο μανδύα της "υψηλότητάς" της στην ανήμπορη προσκόλληση των μικροαστικών στρωμάτων σε ένα κατεστραμμένο παρελθόν, ευλογεί με τη ρητορική της την αποσύνθεση της ταξικής συνείδησης σε κακομαθημένη εμμονή πεντάχρονου να ξανακούσει το αγαπημένο του παραμύθι για τριακοστή φορά, προκειμένου επιτέλους να αποκοιμηθεί.
Αλλά για αυτό το λόγο, η "φιλοσοφία της ευρωπαϊκής αριστεράς" καταλήγει η ίδια στα σκουπίδια στα οποία ψαχουλεύει σε αναζήτηση "προγραμματικών αρχών", "προγραμματικών συμφωνιών", "θεσμικών πλαισίων" και άλλων παρόμοιων ξύλινων και πλαστικών σπαθιών που έχει, στο συρρικνωμένο μυαλουδάκι της, μπερδέψει με την ρομφαία κάποιας σφριγηλής από τις συνεχείς πλαστικές θεάς του αστικού Δικαίου. Η "ολοκλήρωσή" της, η πλήρης αποκάλυψη του εύρους και του βάθους της συναίνεσης στην "καμπάνια σωτηρίας", συμπίπτει με το ρήμαγμά της, την εσωτερική της κατάρρευση, τον θάνατό της, όχι δια της αυτο-υπέρβασης, βέβαια, αλλά δια της ριζικής και αναπόδραστης σήψης της, της αποσύνθεσής της.
Ασφαλώς, απ' τη σκοπιά τούτης της φιλοσοφίας, ο επαναστατικός Μαρξισμός δεν είναι παρά ερείπειο, όπου κυκλοφορούν μονάχα κουκουβάγιες, αράχνες και νυχτερίδες· ωστόσο, στα γοτθικού χαρακτήρα ερείπεια φωλιάζει πάντα ο τρόμος της άθαφτης ιστορίας, που ποτέ δεν καταδέχτηκε να κάνει κονάκι του τις αξιοθρήνητα ξεπερασμένες μόδες του πολύ πρόσφατου παρελθόντος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Τα ανώνυμα σχόλια δεν δημοσιεύονται. Δεν δημοσιεύονται σχόλια τα οποία θεωρούμε ότι δεν ανταποκρίνονται στην δική μας αντίληψη διαλόγου. Δεν γίνεται αποδεκτός αντικομμουνιστικός, φασιστικός, ρατσιστικός οχετός, καθώς και σχόλια προβοκατόρικου χαρακτήρα κάθε είδους. Οι διαχειριστές θεωρούν δικαίωμά τους την διαγραφή ή μη δημοσίευση οποιουδήποτε σχολίου κατά την κρίση τους και χωρίς υποχρέωση περαιτέρω εξηγήσεων.